Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Pamuk

Türkiye dünyadaki konvansiyonel pamuk üretiminin %2’sine sahip iken organik pamuk üretiminin yaklaşık %20’sini gerçekleştiriyor ve 2000’li yılların ortasından bu yana her zaman ilk dört ülke içerisinde bulunuyor. Türkiye organik kütlü pamuk üretimi içerisinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin payı da yıllar itibari ile %50 ile %75 aralığında seyretmiştir (Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi üretim verileri için bakınız.). İleride sulamaya açılacak alanların artması ile pamuk (konvansiyonel ve organik) üretiminin de artması beklenmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, organik pamuk üretimi açısından Türkiye’nin en önemli bölgesi konumundadır. Aynı zamanda Bölge, dünya çapında bir numaralı organik pamuk tedarikçisi ve tekstil üretim merkezi olma şansını elinde bulunduruyor. Bölgenin organik pamuk üretimi konusundaki avantajları şunlardır:

• Verimli topraklara ve pamuk üretimi için son derece elverişli bir iklime sahip olması.
• Zirai hastalık etmenlerinin ve tarihsel olarak daha az kimyasal kullanılmış olması.
• 2014’te 1.000.000 hektar büyüklüğünde sulanan araziye sahip olması.
• GDO’lu pamuğa izin verilmemesi ve bölgenin sahip olduğu geniş arazilerin saf organik tarıma olanak sağlaması.
• Organik liflerin işleme ve konfeksiyon için uzağa gitmesine gerek olmaması, bölgede hayli gelişmiş bir değer zinciri bulunması.
• Organik tekstil kümesinin, tüm işleme tesisleriyle (çırçırlama, eğirme, dokuma, örme, boyama ve giysi haline getirme) bölgede hızlı bir şekilde gelişmesi.
• Bölgede yaklaşık 2.633 hektarda sertifikalı organik pamuk üreten yaklaşık 109 çiftçinin, organik sertifikalı 10 çırçırlama fabrikasının, organik tekstil sertifikalı 8 firmanın bulunması.
• Dünya genelinde 80 büyük organik eğirme makinesinden 8’inin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunması.
• Coğrafi olarak Avrupa’ya yakınlığının daha kısa teslimat sürelerine olanak sağlaması.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Kırmızı Mercimek

Kırmızı mercimek 8.000 yıldan uzun zamandır yetiştirildiği Güneydoğu Anadolu’ya çok iyi uyum sağlamış bir üründür. Türkiye’deki mercimeğinin % 90’dan fazlası Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ağırlıklı olarak Şanlıurfa,  Batman ve Diyarbakır’da yetiştirilmektedir. Gaziantep, Kilis ve Mardin’de de üretim mevcuttur.  2015 yılında Şanlıurfa’da 2.656 ton, Batman’da 578 ton, Diyarbakır’da 306 ton organik mercimek üretilmiştir. Aynı yıl içinde Diyarbakır’da geçiş süreci ürünü mercimek üretimi 847 ton’dur.

Avrupa’daki organik kırmızı mercimek pazarı önemli bir yere sahiptir ve halen büyümektedir. Bu pazar içerisinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi ana tedarikçi konumundadır. Her yıl yaklaşık 7.500 ton organik mercimek Avrupa’ya ihraç edilmektedir. Bölge’de organik mercimek değer zinciri iyi gelişmiş durumdadır ve ileri teknoloji mercimek işleme tesisleri bölgede bulunmaktadır.

Karbon ayak izi daha az ve GDO’suz olduğu için Kuzey Amerika ve Güney Hindistan’dan gelen kırmızı mercimekler yerine, Avrupa’da Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden gelen kırmızı mercimekler tercih edilmektedir.

Organik tarımın uzun vadede toprak verimliliğine gereksinimi bulunmaktadır. Bu nedenle havadaki nitrojeni bağlayan baklagiller ekim nöbeti ile özellikle organik pamuk yetiştiren çiftçiler tarafından en azından üç yılda bir yetiştirilmelidir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Durum Buğdayı

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki çiftçiler, geçmişi 8.000 yıl öncesine dayanan buğday yetiştiriciliği konusunda uzman sayılırlar. Bir tahıl ürünü olarak buğday organik toprak oluşturmaya yardımcı olur. Organik pamuk yetiştiriciliğinde ekim nöbetini durum buğdayı olmadan düşünmek mümkün değildir.

Dünya’da üretilen makarnalık buğdayın %10’u ülkemizde üretilirken, ülkemizde üretilen makarnalık buğdayın %50’si ise sadece Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilmektedir. Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis’te üretilen organik buğday bölgede en fazla üretilen ürünlerden birisidir. 2015 yılında bu illerde üretilen organik buğday miktarı 23.910 ton, geçiş süreci ürün miktarı ise 9.740 ton’dur. Bu nedenle Güneydoğu Anadolu Bölgesi makarnalık buğday açısından önemli bir yer tutmaktadır. Harran Ovası yüksek kalite durum buğdayı ile meşhur bir bölgedir. Türkiye’nin neredeyse bütün bilinen bulgur ve makarna üreticileri, hammaddelerini “en iyi durum buğdayının yetiştiği” Şanlıurfa’dan alırlar. Bölgede yerel durum buğdayı çeşitleri ve sertifikalı tohum bulmak mümkündür.

Güneydoğu Anadolu, bulgurun anavatanıdır. Şanlıurfa ilinde 23 aktif bulgur fabrikası bulunuyor. Türkiye’den Almanya, Hollanda, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya’ya ihraç edilen organik bulgurun miktarı yıllık 1.200 tondur ve bu miktar her geçen gün artmaya devam etmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Nohut

Nohut (Cicer arietinum L.), binlerce yıldan beri tarımı yapılan ender bitkilerden biridir. Nohut üretiminin anavatanı olarak Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi gösterilmektedir. Pek çok kaynağa göre, bu bölgede yaklaşık 7000-7500 yıl önce nohut yetiştirilmekteydi.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde organik nohut üretimi başta Gaziantep olmak üzere Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa ve Kilis’te yapılmaktadır. 2015 yılı üretimi 497 ton olarak gerçekleşmiştir. Ürünler iç piyasaya verilmesinin yanında Avrupa’ya ihraç edilmektedir. Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep ve Kilis’teki geçiş sürecindeki alanların da organik üretime geçmesi ile üretim artacaktır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Üzüm

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki en önemli tarımsal faaliyetlerin başında bağcılık gelmektedir. Organik üzüm başta Diyarbakır (2015 yılında 1.264 ton) olmak üzere Adıyaman, Kilis, Gaziantep ve Mardin’de üretilmektedir.

Sofralık ve kurutmalık olarak üretimi yapılan üzümün organik olarak üretilmesine olan ilgi son yıllarda ciddi bir artış gösterdi. 7.000 tonun üzerinde geçiş sürecinde bulunan üzüm üretimi mevcuttur.

Üzümler kurutularak, pekmez ve cevizli sucuk gibi değişik yerel ürünler yapılarak, sofralık olarak ya da üzüm suyu üretiminde kullanılmak üzere piyasaya verilmektedir. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Antepfıstığı

Başta Gaziantep ve Şanlıurfa olmak üzere Adıyaman, Diyarbakır ve Kilis’te organik antepfıstığı üretilmektedir. 2015 yılında 1.129 ton organik antepfıstığı üretimi gerçekleşirken, geçiş sürecindeki üretim miktarı 3.861 ton olarak gerçekleşmiştir. Batman’da da üretime başlanılmış olup, henüz geçiş sürecindedir. Adıyaman ve Gaziantep’te de oldukça yüksek miktarda alanda üretime başlanılmış olup geçiş süreci devam etmektedir. Gaziantep’teki Rapunzel organik antepfıstığı projesi, Türkiye’deki ilk organik antepfıstığı projelerindendir. Görece az yağmur alan arazilerde yetişen antepfıstığı, ekonomik fırsatlar sağladığı için bölge açısından önem taşımaktadır. Ürünün bir kısmı bölgede ve ülke içine pazarlanmakta, bir kısmı ise bölgedeki tesislerde kavrularak veya çiğ olarak Ege Bölgesi’ndeki büyük ihracatçı ve pazarlayıcılara satılmaktadır.

Uygulamalar, eğitimler, işleme tesisleri ve kalite kontrol ile verimli bir şekilde çalışan Fıstık Üreticileri Birliği sayesinde, Siirt organik antepfıstığı üretiminin merkezi haline gelebilir. Şu anda, işlemenin çoğunluğu Gaziantep’teki iki ileri teknoloji işleme tesisinde yapılmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Nar

Başta Gaziantep ve Adıyaman olmak üzere Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır’da organik nar yetiştirilmektedir. 2015 yılında Adıyaman’da 1.405 ton organik nar, 3.187 ton ise geçiş süreci ürünü üretilmiştir. Yine Şanlıurfa’da aynı yıl için 162 ton organik nar, 2.031 ton geçiş süreci ürünü elde edilmiştir. Bölgede yaş ve kuru meyve üretiminde ciddi bir artış gözlenmektedir. Nar da antepfıstığı, üzüm, badem gibi bölgede organik olarak üretimi artan ürünler arasında yer almaktadır.

Organik nar, endüstriyel ürünler için uygun olmayan marjinal araziler ve iklim koşullarında çiftçiler için iyi bir fırsat sunmaktadır. Nar ağaçları kuraklığa dayanıklıdır, kalitesiz toprak ve kötü hava şartlarına dayanabilir.

Organik nar ürünleri; taze meyve, meyve suyu, meyve suyu konsantresi, meyve preparasyonu, tohum ve çekirdek yağı olmak üzere geniş bir yelpazeye sahiptir. Özellikle organik kozmesötik üreticileri kayda değer miktarda nar çekirdeği yağı talep etmektedir.

Hicaz, koyu kırmızı etli kısmı ve meyve suyu üretiminde önemli bir faktör olan hafif ekşi suyuyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde baskın olan nar çeşidi olarak bilinmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki narlar, hasat toplandıktan sonra kendini çevreleyen koşullar altında üç ay kadar depolanabilmesi ile önemli bir avantaja sahiptir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Zeytin ve Zeytinyağı

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa ve Mardin’in Akdeniz ikliminin etkisi altında kalan kesimlerinde zeytincilik yapılmaktadır. Bölgenin zeytin üretiminin %86’sı yağlık, %14’ü sofralık olarak işlenmektedir. Organik zeytin üretiminde 2015 yılında 3.448 ton zeytinyağı üretimi ile Kilis başı çekmektedir. Kilis’te 300’den fazla üyeye sahip Kilis İli Organik Zeytin Üreticileri Birliği ve bu birliğe ait zeytinyağı üretim tesisinin varlığı organik üretimi geliştiren en önemli etkenlerden birisidir. Gaziantep, Adıyaman ve Şanlıurfa’da da organik zeytin ve zeytinyağı üretimi yapılmaktadır. 2015 yılında üretilen organik zeytinyağı miktarı Gaziantep’te 342 ton, Adıyaman’da 325 ton ve Şanlıurfa’da ise 582 ton olarak gerçekleştirilmiştir.

Bölgedeki mevcut üretimin organik üretime geçirilmesinin yanında yeni bahçeler de kurulmaktadır. 2015 yılı itibariyle Gaziantep’te 2.457 ton, Kilis’te 5.013 ton, Adıyaman’da 554 ton, Şanlıurfa’da ise 210 ton geçiş süreci ürünü zeytinyağı üretimi gerçekleşmiştir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Badem

Badem, ekolojik yapısı ile badem üretimine son derece uygun olan Şanlıurfa, Adıyaman ve Diyarbakır illerinde üretilmektedir. 2015 yılında Şanlıurfa’da 150 ton, Adıyaman’da 127 ton ve Diyarbakır’da 68 ton organik badem üretimi gerçekleştirilmiştir. Üretilen badem bölge içinde pazarlanmakta ya da markalı olarak satılmak üzere diğer bölgelerdeki işletmelere satılmaktadır.  Bölgede badem üretiminde ciddi bir artış olduğu görülmektedir. Adıyaman’da geçiş sürecinde olan yetiştiricilerin de organik üretime geçmeleri ile badem üretiminin 350 ton civarına yaklaşacağı, Diyarbakır’daki üretimin 200 tonun üzerine çıkacağı, Şanlıurfa’da da kısmen artış olacağı görülmektedir. Gaziantep’te de geçiş sürecinde üretim bulunmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Dut

Dut ülkemizde ağırlıklı olarak Güneydoğu Anadolu bölgesinde yetişmektedir. Organik dut yetiştiriciliği Adıyaman’da gerçekleştirilmektedir. 2015 yılında 90 ton organik dut elde edilmiştir. Dut kurutularak veya pekmez haline getirilerek tüketime sunulmaktadır. Ürünler üreticiler tarafından yerinde işlenip, paketlenip pazarlanmakta veya kurutulmuş olarak ve diğer bölgelerdeki alıcılara dökme olarak satılmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Organik Bal

Organik bal üretimi, yüksek yaylalarındaki zengin bitki çeşitliliği ile bal üretimine uygun bir yapıya sahip olan Siirt, Şırnak ve Adıyaman’da üretilmektedir. 2015 yılında Siirt’te 19,2 ton, Şırnak’ta 5,3 ton ve Adıyaman’da 1,8 ton organik bal üretimi gerçekleşmiştir. Üretilen bal petekli ve süzme olarak ülkenin her bölgesine pazarlanmaktadır. Üretimin yanında süzme ve paketleme tesisleri mevcuttur. Üreticilerin büyük kısmı illerinde kurulu olan Siirt Arıcılar Birliği, Şırnak İli Arı Yetiştiricileri Birliği, Adıyaman Arı Yetiştiricileri Birliğine üyedir ve üretim konusunda devamlı teknik destek almaktadırlar. Siirt ve Kilis’te geçiş sürecinde bulunan üretim mevcuttur ve organik üretimin yaygınlaşmasına yönelik ciddi bir talep bulunmaktadır.